Kinderen en bomen: een natuurlijke combinatie

Als ik met kinderen buiten ben, valt me altijd weer op wat bomen met kinderen doen. Zo was ik vorige week met een brugklas zwerfafval aan het opruimen, komt een meisje aan met een mooi herfstblad in haar grijper. ,,Wie wil het mooiste blad van de wereld?’’ vroeg ze.

Ik herinner me, vele jaren geleden, een jongen tijdens één van mijn eerste excursies als IVN-gids. Aanvankelijk was hij erg druk en praatte door me heen. ”Klojo van de klas’’, dacht ik toen. Maar gedurende de excursie werd hij steeds belangstellender en na afloop zei hij met glanzende ogen:,,Het was heel leuk, juf, zo’n dag met bomen omgaan!’’.

En afgelopen zomer, bij de afsluiting van een naschoolse natuurclub in Amsterdam Zuidoost, had ik een bomenspeurtocht gemaakt, waarbij ook de (groot)ouders mee mochten. Eén meisje vertelde met een stralend gezicht aan haar opa, dat er op hun schoolplein een heeeele mooie groooote boom stond met heeeele mooie bloemen, en dat er in de herfst heeeeel veel kastanjes aan kwamen.

Behoefte aan contact met de natuur

Kinderen, van jong tot oud, hebben behoefte aan contact met bomen, met natuur. Daarom heb ik afgelopen week met belangstelling de opnamen bekeken van de Online Conference ‘Children and Trees’.

Deze online conferentie werd georganiseerd door de International Associatie van Natuur Pedagogiek (IANP). Van over de hele wereld (Brazilië, V.S., UK, Australië en Jordanië) deelden mensen hun ervaringen op het gebied van kinderen en bomen.

Bomen geven ons het gevoel dat we onderdeel zijn van iets groters dan onszelf, was een regelmatig terugkerend thema. Claire Warden, Internationaal Educatie Consultant en oprichter van de internationale organisatie van Natuurpedagogen (IANP), had het over een onzichtbare verbinding tussen bomen en kinderen. Als een natuurlijke magneet worden kinderen naar bomen getrokken, spelen er onder, ze geven ze namen, karakters, bedenken verhalen.

Bomen kijken naar jou

Antropoloog Rita da Silva uit Brazilië vertelde over kinderen in de Amazone, en hoe daar de levende bomen als ‘personen’ worden gezien, wezens met een ziel. ,,Bomen bekijken jou dus ook vanuit hun perspectief. Als je aardig bent voor de bomen, dan krijg je ook wat terug. Je leeft met bomen samen. Zo leren kinderen rekening te houden met andere levende organismen, die ook hun eigen verlangens en behoeften hebben.’’

Hoe jonger de kinderen, hoe dieper hun band met de natuur. Dat is een natuurlijk gegeven, zo benadrukten de diverse sprekers. Wij als volwassenen, educatoren, ouders en verzorgers moeten ze alleen regelmatig in contact brengen met die natuur. De rest gaat meestal vanzelf.

Dat kan op allerlei manieren. ‘Echte’ natuur, of een andere mooie plek buiten is natuurlijk het leukste, maar het kan overal. Je kan natuur bijvoorbeeld ook naar binnen halen, door bomen en planten in potten op te kweken, losse natuur-onderdelen (takken, bladeren, zaden, stenen, zand) naar binnen te halen of door gewoon naar de supermarkt te gaan en bijvoorbeeld iets te koken, of limonade of sap te maken. Het gaat er om dat kinderen, liefst dagelijks, het contact met de natuur ervaren.

Discussie over risico’s

In speeches en de plenaire discussies kwam regelmatig het thema veiligheid en risico’s aan bod. Hier zag ik een groot contrast tussen de ‘westerse wereld’ en mensen die meer verbonden met de natuur leven.

Rita da Silva uit Brazilië liet een filmpje zien van kinderen in de amazone. Kinderen van een jaar of tien, die met hun voeten behendig om de stam geklemd, rustig 5-10 meter hoog klimmen. En dat niet alleen. Want als ze op die duizelingwekkende hoogte zijn aangeland, pakken ze een vlijmscherp kapmes (uit hun broekzak 😮 ) om een tak met vruchten af te hakken. De tak met vruchten valt naar beneden, het kapmes gooien ze erachter aan. Over risico’s gesproken!

Tegelijkertijd werden er in de plenaire discussies tenenkrommende voorbeelden genoemd: van bomen die moesten worden ingepakt in doek, omdat kinderen zich aan de ruwe schors konden bezeren. Stokken moesten worden opgeruimd, omdat kinderen hiermee gevaarlijke dingen kunnen doen.

In de Amazone leren de kinderen spelenderwijs hoe ze veilig kunnen zijn in deze wereld, vertelde Rita da Silva. In gebieden waar mensen verder van de natuur af staan, zien we kennelijk vooral gevaar.

Claire Warden raadde aan om steeds de discussie met de ouders én de kinderen aan te blijven gaan. Waarom doe je wat je doet, wat zijn gevaren, moeten we het risico nemen of niet. Het gaat erom de kinderen te leren om risico’s in te schatten en er mee om te gaan, niet om alle risico’s uit de weg te ruimen.

Regen en kou

Dat gesprek met ouders en leerkrachten aangaan, dat is ook iets wat ik beter kan doen, bedacht ik me. De afgelopen weken zijn er diverse verjaardagsfeestjes in de natuur afgelast omdat het regende. Tijdens de Scholendagen in de Haarlemmerhout, (een buitenactiviteit voor 32 groepen 7 uit Haarlem) zorgde de vele regen ook voor de nodige discussie, maar gelukkig hebben we het nooit af hoeven blazen, hoewel het bepaald niet droog is gebleven.

Ik hoor dan altijd dat mensen (ouders, leerkrachten) bang zijn om op hun kop te krijgen van (mede)ouders als hun kind ziek wordt. Want de gedachte is: als je nat regent, dan word je koud en daarna ziek.

Dit klopt trouwens niet, al kan het wel zo zijn dat als je afkoelt, je weerstand op dat moment wat lager is. Je bent dan vatbaarder voor een virus dat langskomt, of in je lijf zit te wachten tot het een kans krijgt (zie een goede uitleg op Kennislink van Nemo).

Door goed in beweging te blijven, voorkom je dat je afkoelt. Dat deed een juf tijdens de Scholendagen in de Haarlemmerhout heel leuk. Tijdens de pauze deed zij met de natte en koude kinderen een work-out én een visualisatie dat je op het strand zat en elkaars rug insmeerde met zonnebrand. Een superleuk idee! En ik deed lekker mee. Ik heb het die dag niet meer koud gehad!

Behalve de discussie aangaan met ouders en leerkrachten over (echte en veronderstelde) risico’s van het buiten zijn, ga ik de komende stille wintermaanden gebruiken om verder te werken aan een plan om in Haarlem meer kinderen naar buiten te krijgen.

Ik ben namelijk al jaren actief voor de stichting Ecokids die allerlei buitenactiviteiten voor Amsterdamse kinderen biedt. In Haarlem is er nog niet zo’n mooi aanbod. We zijn al in overleg met welzijnsorganisatie Dock en een kinderopvangorganisatie. Aan enthousiasme ontbreekt het niet, aan financiering wel.

Door de conferentie over bomen en kinderen, besef ik me opnieuw hoe belangrijk het is om kinderen de gelegenheid te bieden een band met de natuur op te bouwen, en dat ik daarom niet mag afknappen op eindeloze subsidieaanvragen en vele onbeantwoorde telefoontjes en e-mails.

Ik voel me gesterkt dat ik ook onderdeel mag zijn van een grote, soms onzichtbare club mensen die zich blijft inzetten om kinderen én volwassenen in contact te brengen met de natuur.