De acht grote lessen van de natuur

Als sinterklaascadeau op mijn werk bij Natuurfontein kreeg ik het boek van Gary Ferguson, De acht grote lessen van de natuur (Hoe we verbonden zijn met alles wat leeft). We mochten kiezen uit een aantal boeken over de natuur, en deze sprak me meteen aan.

Want wat ik heel graag wil is, mensen (kinderen en volwassenen) verbinden met de natuur, de wereld om hen heen en elkaar. Of beter gezegd: die verbinding weer laten zien, blootleggen. Want in feite zijn we al met alles wat leeft verbonden (zoals Feruguson ook schrijft).

Ik moet zeggen dat ik aanvankelijk wat teleurgesteld werd. Ik kwam moeilijk door het boek heen, misschien ook omdat het een beetje stroef is vertaald. Ik heb een paar keer overwogen te stoppen met het boek, maar begon gelukkig weer.

Pas na bladzijde 80 kwam ik een beetje in de ‘flow’, en ervaarde ik steeds meer het enthousiasme wat ik in verschillende recensies had gelezen.

Om van dit boek een soort samenvatting te maken, voor mezelf maar ook voor jullie ter inspiratie, vond ik nog een heel taaie klus. Ik boog me over passages, bladerde heen en weer, en vroeg me heel vaak af: wat bedoelt hij nou eigenlijk.

Deze samenvatting hieronder is dus duidelijke een persoonlijke weerslag geworden. Ik heb eruit gehaald wat bij mij iets raakte. Iemand anders zou weer tot heel andere accenten komen. Dat was me ook wel duidelijk toen ik, een beetje wanhopig omdat ik de inhoud zo moeilijk kon doorgronden, allerlei recensies ging lezen. Dus…ga het boek vooral zelf lezen als je het interessant lijkt!

Les 1. Sta open voor alles wat je niet weet

Ferguson beschrijft hoe de mens de afgelopen 2000 jaar het ‘waarnemen’ vooral heeft beperkt tot ‘kijken’, de andere zintuigen dus negerend.  Deze manier van waarnemen heeft ons veel vernieuwing en technologie opgeleverd, maar ons heel erg beperkt.

Om op die manier te kijken, moet je wat je ziet in kleine stukjes ‘hakken’, los van jezelf.  We stoppen al die losse stukjes ook nog eens in hokjes van ‘goed’ of ‘slecht’.  Hierdoor zien we het verband en de continu veranderende processen tussen al die kleine onderdelen over het hoofd.

Met verwondering en nieuwsgierigheid,  beseffend hoe veel je eigenlijk niet weet, kan je een glimp van die grotere complexe werkelijkheid opvangen. In de natuur zijn helpt hierbij.

Les 2. Het leven bloeit en groeit omdat alles met alles verbonden is

Deze tweede les borduurt voort op de eerste les. Door al eeuwenlang al het eeuwen in stukjes te knippen, kunnen we de dynamische relaties tussen die stukjes steeds minder goed zien.

Terwijl het leven niet kan bestaan, als het niet is ingebed in een uitgebreid en dynamisch netwerk van verbindingen. Het leven bestaat eigenlijk juist uit die verbindingen en relaties, en die kleine stukjes zijn daar maar een klein onderdeel van.

Het mooie aan deze tweede les  vind ik het idee dat bomen, planten en dieren niet in een soort concurrentiestrijd met elkaar verwikkeld zijn, waarbij de één groeit ten koste van de ander, maar dat de natuur miljoenen jaren lang collectieve netwerken ontwikkeld, die er voor zorgen dat het systeem als geheel gedijt. En ook mensen hebben in dat systeem een plek.

Als we ons meer van die plek bewust zijn, zullen we ook evenwichtiger omgaan met de natuur. Omdat we dat het ook om onze plek in het geheel gaat. Als je regelmatig de natuur opzoekt, kan je je meer bewust worden van die plek, en die ‘obsessie met jezelf’ ontlopen.

Les 3. Hoe groter de soortenrijkdom, hoe sterker het leven

Er zijn continue veranderingen. Doordat verschillende planten en dieren ook verschillende overlevingsstrategieën hebben, zal er (als het systeem voldoende complex is) bij een verandering altijd genoeg overblijven om het systeem in stand te houden. En als het systeem in stand blijft, dan kunnen ook de soorten, die een klap hebben gekregen, zich herstellen.

Dus hoe complexer en gevarieerder een systeem, des te beter kan het tegen veranderingen. Dit geldt ook voor mensen.

Ferguson haalt o.a. activist Jane Jacobs aan, die in de jaren zestig tegen grootscheepse stadsvernieuwing in de V.S. verzette. Door naar de natuur te kijken, wist ze sterke argumenten te bedenken die er voor pleitten om de diversiteit in de stadswijken te behouden.  

Omdat iedereen anders kijkt naar een probleem, komt ook iedereen met een andere oplossing, waardoor het probleem beter kan worden opgelost. Dit geldt natuurlijk niet alleen voor sociale verschillen, maar ook voor mensen die mentaal anders in elkaar zitten. Mensen met een vorm van autisme zullen met een andere oplossing komen dan mensen die dat niet hebben.

Les 4. Om de wereld en onszelf te genezen moeten we eerst het vrouwelijke terugvinden.

Bij heel veel zoogdierdiersoorten, is de rol van de vrouwtjes van levensbelang voor de groep, zo betoogt Ferguson. Olifanten-kuddes worden geleid door oudere vrouwtjes, die water weten te vinden in tijden van droogte, en die helpen bij conflicten, bevallingen en de verzorging van pasgeboren olifantjes.  De olifant-vrouwtjes worden geen leidsters omdat ze dominant zijn, maar omdat ze heel goed in staat zijn om problemen te voorkomen.

Bij leeuwen nemen leeuwinnen het grootste deel van de jacht op zich, en werken in groepen samen. Zowel mannetjes en vrouwtjes zorgen samen voor de jonge welpjes, in een soort crèches. Ook bij Bonobo’s staat een vrouwtje op de hoogste sociale plaats. Zij bemiddelt bij conflicten en zorgt dat het eten eerlijk verdeeld wordt.

In de natuur zijn talloze dieren succesvol, doordat de beide geslachten in gelijke mate tot hun recht komen. Dit zou trouwens ook wel eens zo geweest kunnen zijn in de tijd van de jagers en verzamelaars. Er wordt altijd vanuit gegaan dat de mannen jaagden (omdat zij fysiek sterker zijn) en de vrouwen voor de kinderen zorgden en bessen en knollen verzamelde. Maar hier is geen enkel bewijs voor. In tegendeel, kijkend naar andere diersoorten, is het waarschijnlijker dat vrouwen ook hielpen bij de jacht en mannen ook bij de verzorging van de kinderen en het verzamelen van knollen en bessen.

Het gaat er dus om het vrouwelijke de plek te geven die het verdient, aldus Ferguson.

Les 5 de dieren maken ons gelukkiger en slimmer

Deze les gaat erover dat dieren heel erg op ons lijken, en dat we door naar dieren te kijken en ons ermee te verbinden, blijer worden en ons ook gemakkelijker met de wereld om ons heen verbinden.

Ook bij deze les illustreert Ferguson dit weer met mooie waarnemingen bij onder andere orka’s en wolven. Ook dieren ervaren plezier en ook verdriet en rouw.  Wij lijken meer op dieren dan we vaak (hebben) willen geloven. In de geschiedenis van de mensheid plaatsten we ons altijd boven de dieren.

Tegelijkertijd nemen dieren de wereld op een heel andere manier waar dan wij, op een manier die we niet kunnen voorstellen. Waarmee ze evenveel van ons, als van elkaar verschillen.

Het erkennen en waarderen van onze relaties met dieren kan bijdragen aan de innerlijke vrede en het gevoel ergens bij te horen. Dit betekent ook dat we onze ogen en harten niet meer sluiten voor de manier waarop veel landbouwhuisdieren worden gehouden, aldus de schrijver.

Les 6 We leven op een planeet met een overvloed aan energie, toch verspilt het leven geen druppel

Deze les gaat over de efficiëntie in de natuur, hoe alles zo knap in elkaar zit dat natuurkundigen, architecten en industrieel ontwerpers altijd jaloers zijn geweest op de ontwerpen in de natuur.  

In de natuur gaat het om meebewegen en aanpassen, dat kost de minste energie. Ferguson illustreert dit met een luiaard en een kolibrie, die door allerlei aanpassingen op hun eigen manier heel zuinig zijn met energie.

Via deze voorbeelden maakt Ferguson opeens een – voor mij verrassend- bruggetje naar mentale energie bij mensen. Volgens hem verspillen mensen veel energie aan angstige gedachten en negatieve overtuigingen en zouden we met minder moeite en energie kunnen leven door positieve gedachten, en lichaam en geest die in balans zijn.

Dan volgt een, voor mij door mijn beroepsdeformatie J wel bekend, overzicht van de heilzame effecten van de natuur. Daarna wordt zijn betoog voor mij nog wat filosofischer en raadselachtiger:

‘Efficiëntie op innerlijk niveau voor ons mensen zou er zo uit kunnen zien: accepteer wat er gebeurt. Handel altijd naar de omstandigheden van dat moment als handelen überhaupt gevraagd wordt. Als je dan toch wil handelen, verspil dan geen mentale en emotionele energie door of heel kritisch te zijn op jezelf, of te zeer gehecht aan het resultaat’….

Efficiëntie voor ons mensen gaat ook over weggeven en delen. Deel je tijd, talenten, of eigen overvloed met je naasten, zonder er iets voor terug te verwachten. Dit soort delen zou je kunnen zien als een fundamentele vorm van efficiëntie, aldus Ferguson. Net als in de natuur.

Les 7 Na een natuurramp herstelt de natuur zich weer

Ferguson laat zien dat rampen juist goed kunnen zijn. In het natuurpark Yellowstone bijvoorbeeld, zijn altijd al natuurbranden geweest, maar meestal waren die vrij bescheiden.  Die kleinere bosbranden zijn juist een zegen voor het ecosysteem omdat daarmee voedingsstoffen vrijkomen en de hoeveelheid brandbaar materiaal wordt teruggebracht.  Een verbrand bos wordt al snel weer begroeid door mossen en korstmossen, vervolgens door planten en dan ook weer bezocht door dieren. Op den duur herstelt natuur zich altijd.  Als er maar gezonde, kiemkrachtige zaden in de bodem blijven.

Ook hier trekt Ferguson een parallel met het mentale leven van mensen: laat kleine brandjes uitwoeden, maar blus ze niet. Anders heb je na een tijdje een enorme brand.  Net als dat een brand goed kan zijn voor een ecosysteem, kunnen mensen ook groeien na een ‘psychische brand’ . En bij dat proces kan de natuur je helpen.

Ferguson vertelt over een heftig verlies dat hij meemaakte: bij een kano-ongeluk, waar hij zelf ook bij was, kwam zijn vrouw om het leven. Om dit verlies te verwerken ondernam hij lange tochten in de natuur. ‘Mijn herstel ging als het weer opstarten van een klein ecosysteem na een psychologische bosbrand van angstaanjagende proporties. Eerst kaalgeslagen en verwoest…maar uiteindelijk zou voor mij het leven nog meer leven voortbrengen. Meer diversiteit in relaties en ervaringen. Meer dankbaarheid. Meer schoonheid.’

Les 8 Leer van de ouderen om beter met het leven om te gaan.

Bij heel veel diersoorten, zo laat Ferguson met allerlei voorbeelden van tuimelaars, orka’s, meerkatten, chimpansees, orang-oetangs zien, leren de jongeren van de ouderen. Maar ook in het bos worden de jongere bomen geholpen door de ouderen. Bijvoorbeeld doordat ze via het schimmeldradennetwerk voedingstoffen krijgen. Of doordat grotere bomen de mistdruppels opvangen en zo zorgen voor vocht in gebieden waar het weinig regent.

Met behulp van de wijsheid van ouderen kunnen we de wereld om ons heen gaan zien met ogen en een hart die de wezenlijke kracht van onderlinge verbondenheid en diversiteit onderkennen, aldus de schrijver.

Tot slot

Zoals je gemerkt heb, heb ik soms moeite om de boodschap van Ferguson te duiden. En is mijn samenvatting gekleurd door mijn eigen blik. Wat overigens niet erg is.

De bruggetjes tussen mentale gezondheid en evenwichten in de natuur vind ik erg interessant, en sluiten ook aan op mijn toekomstidee.

En alle oproepen om meer in te natuur te zijn, waar je de verbinding met alles wat leeft kan ervaren, kan ik het natuurlijk alleen maar eens zijn. En, hoewel het boek vol staat van prachtige voorbeelden van exotische natuur over de hele wereld, eindigt hij gelukkig met:

De schoonheid van de natuur is de sleutel van de verbinding, van de verwondering en het open staan. Schoonheid ligt voor je neus, binnen handbereik.

INTERESSANT?

Schrijf je hier in om telkens (maximaal eens in de twee weken) een mailtje te ontvangen als ik een nieuw bericht heb geplaatst.

En deel dit bericht gerust! Dit kan makkelijk met de knoppen hieronder.

MEER LEZEN?

Boek: De acht grote lessen van de Natuur, Gary Ferguson

Blog: ‘We zijn geen eiland, we zijn allemaal verbonden’

Blog: Natuurles is eigenlijk levensles

Blog: zoeken naar verbinding

Blog: Leef als een beest!